Đây là hoạt động quan trọng trong khuôn khổ Chương trình giới thiệu, trưng bày Di sản văn hóa phi vật thể gắn với phát triển du lịch vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi năm 2025 do Trung tâm Thông tin du lịch tổ chức. Thông qua chương trình nhằm góp phần quảng bá giá trị quý báu của di sản nhạc ngũ âm Kh’mer, di sản chiêng Mường đến người dân, du khách Thủ đô, thu hút du khách đến trải nghiệm thực tế, gia tăng hoạt động phát huy văn hóa đồng bào trong phát triển du lịch cộng đồng.

Tọa đàm, giao lưu về di sản nhạc ngũ âm Kh’mer và di sản chiêng Mường. Ảnh: TITC

Quảng bá rộng rãi nhạc ngũ âm Kh’mer cho du khách trong và ngoài nước

Thượng tọa Lý Hùng - Trụ trì chùa Piti Khôsa Răngsây (TP. Cần Thơ) cho biết, Phật giáo Nam tông Kh’mer có vai trò rất đặc biệt trong việc gìn giữ, phát huy các giá trị ngôn ngữ, chữ viết, tiếng nói, phong tục tập quán, nghi lễ của đồng bào Kh’mer vùng Tây Nam Bộ. Các chùa, các sư, sãi có uy tín trong đồng bào Kh’mer đã phối hợp với chính quyền địa phương, hỗ trợ đào tạo con em đồng bào sở tại, thông qua việc thực tập ngôn ngữ của đồng bào; đồng thời gìn giữ ngôn ngữ, chữ viết, tiếng nói, đặc biệt là văn hóa nghệ thuật, phong tục tập quán, nghi lễ của đồng bào Kh’mer.

Trụ trì chùa Piti Khôsa Răngsây Lý Hùng (bìa trái). Ảnh: TITC

Những năm qua, Phật giáo Nam tông Kh’mer đã phát huy vai trò của trong đời sống xã hội của đồng bào Kh’mer Tây Nam Bộ. Trong đó có việc góp phần bảo tồn văn hóa nghệ thuật rất đa dạng: Dù kê (ca kịch tổng hợp), Rô băm (kịch múa cổ điển), Múa Sa dăm; các loại hình múa dân gian như múa Xà Lô, Lăm Vông, âm nhạc truyền thống ngũ âm. Bên cạnh đó là các văn hóa trang phục lễ hội chùa, trang phục lễ hội phum sóc… Phật giáo Nam tông Kh’mer đã đồng hành cùng các nghệ nhân, phát huy được nhạc ngũ âm thông qua các nghi lễ phật giáo. Cùng với sự quan tâm của Đảng, Nhà nước, hỗ trợ đồng bào phát triển văn hóa, các ngành nghề truyền thống; đặc biệt là hỗ trợ cho đồng bào Kh’mer gìn giữ những phong tục tập quán văn hóa tốt đẹp.

Phật giáo Nam tông Kh’mer cũng đã đồng hành cùng với nghệ nhân Thạch Anh Xuân từ năm 2002 đến nay thông qua kết nối giữa các Trường Trung cấp, Cao đẳng Văn hóa Nghệ thuật để mở các lớp giảng dạy nhạc ngũ âm sơ cấp cho các em nghệ nhân mới, để cho các em tiếp cận với dàn nhạc. Thông qua đó, tạo sự gắn kết cộng đồng, đồng thời phát huy văn hóa bản địa, tạo sinh kế cho con em đồng bào dân tộc Kh’mer; hướng đến phát triển văn hóa, du lịch tâm linh, hướng đến phát triển nghề truyền thống tiếp nối.

Trình diễn nhạc ngũ âm Kh’mer. Ảnh: TITC

“Trong tương lai, cần phổ biến rộng rãi nhạc ngũ âm không chỉ ở phum sóc của đồng bào dân tộc Kh’mer, mà ở tất cả các ngôi chùa có du lịch văn hóa, du lịch tâm linh, tín ngưỡng dân gian, gắn với các làng nghề của đồng bào dân tộc Kh’mer Tây Nam Bộ. Để du khách trong nước và quốc tế có thể trải nghiệm, thấy được bản sắc văn hóa của đồng bào dân tộc Kh’mer. Để các ngôi chùa của Phật giáo Nam tông Kh’mer phát huy, trở thành trung tâm văn hóa, trung tâm gắn kết cộng đồng; bảo tồn, phát huy các giá trị chữ viết, tiếng nói của đồng bào dân tộc Kh’mer. Đồng thời định hướng để phát triển rộng rãi cho các em trở thành một nghệ nhân chuyên nghiệp, nghệ nhân ưu tú, để các em có được sinh kế, để gìn giữ bảo tồn văn hóa, nhạc ngũ âm Kh’mer được lâu dài.” - Thượng tọa Lý Hùng bày tỏ.

Phát huy vai trò cộng đồng nhằm bảo tồn và lan tỏa giá trị chiêng Mường

Bà Bùi Thị Tẻo - Chủ nhiệm Câu lạc bộ “Giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc Mường” (xã Đại Đồng, tỉnh Phú Thọ) cho biết, Câu lạc bộ “Giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc Mường” được thành lập tháng 9/2022. Câu lạc bộ quan tâm giữ gìn về cồng chiêng, múa ném còn, đánh mảng, đi cà kheo... “Chúng tôi rất phấn khởi khi được tham gia chương trình do Trung tâm Thông tin du lịch (Cục Du lịch Quốc gia Việt Nam) tổ chức; được giao lưu, chia sẻ với khán giả về hoạt động bảo tồn văn hóa Mường” - bà Bùi Thị Tẻo bày tỏ.

Chủ nhiệm Câu lạc bộ “Giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc Mường” Bùi Thị Tẻo (bìa phải). Ảnh: TITC

Theo bà Bùi Thị Tẻo, đồng bào Mường có mặt ở nhiều khu vực khắp đất nước. Để giữ gìn bản sắc chiêng là một điều khó. Chiêng Mường đã mai một từ lâu, gần đây đã được khôi phục dần, ở góc độ gia đình hay nhóm nhỏ; còn ở cấp độ câu lạc bộ, thôn, xóm thì chưa nhiều. Câu lạc bộ đặc biệt quan tâm về bảo tồn nghệ thuật chiêng Mường; hoạt động của câu lạc bộ thường diễn ra các dịp lễ Tết, lễ hội, các đám hiếu, hỉ, tại các đình đền... Câu lạc bộ cũng đã được đi giao lưu và phục vụ ở nhiều nơi, ở các đền, chùa tại Ninh Bình... Qua mỗi dịp giao lưu, cây lạc bộ đều học hỏi thêm nhiều điều mới.

Sau khi câu lạc bộ được thành lập, được chính quyền địa phương sở tại quan tâm, tạo điều kiện trong hoạt động và công nhận. Câu lạc bộ cũng được các nghệ nhân đi trước truyền dạy về các nốt nhạc trong cồng chiêng. Hoạt động của câu lạc bộ thường xuyên thu hút được sự quan tâm, giao lưu, truyền dạy của nhiều nghệ nhân, lớp người lớn tuổi.

Trình diễn chiêng Mường. Ảnh: TITC

“Câu lạc bộ luôn nỗ lực cố gắng, vì mong muốn giá trị văn hóa chiêng Mường được duy trì và phát triển. Các nghệ nhân lớn tuổi trong câu lạc bộ cũng sẽ truyền dạy lại cho lớp trẻ, đặc biệt là các thành viên “nhí” của câu lạc bộ. Chúng tôi mong muốn tất cả quý vị có mặt ngày hôm nay sẽ chia sẻ và lan tỏa tiếng cồng chiêng của chúng tôi đến mọi miền đất nước cũng như thế giới. Mong muốn Đảng và Nhà nước sẽ có những chế độ chính sách để hỗ trợ cho các hoạt động bảo tồn bản sắc văn hóa của dân tộc Mường nói riêng và các dân tộc Việt Nam nói chung” - bà Bùi Thị Tẻo chia sẻ.

Sản phẩm văn hóa góp phần phát triển du lịch và mang đến giá trị kinh tế tốt hơn

Chia sẻ bên lề buổi tọa đàm, bà Nguyễn Thị Thuyết - Giảng viên Khoa Du lịch, Trường Đại học Mở Hà Nội cho rằng, chương trình “Tọa đàm khoa học, giao lưu với nghệ nhân và nhà nghiên cứu về di sản nhạc ngũ âm Kh'mer và di sản chiêng Mường” là một hoạt động có ý nghĩa thiết thực đối với công tác bảo tồn và lan tỏa các giá trị văn hóa bản địa của đồng bào dân tộc thiểu số. Theo bà Nguyễn Thị Thuyết, điểm đáng ghi nhận của chương trình là không chỉ dừng lại ở việc trao đổi học thuật, mà còn tạo ra không gian gặp gỡ, đối thoại trực tiếp giữa các nhà nghiên cứu, nghệ nhân và cộng đồng. Qua đó, vai trò và tiếng nói của cộng đồng - chủ thể của di sản - được đề cao rõ rệt. Chương trình đã góp phần nâng cao nhận thức, đồng thời từng bước bồi đắp năng lực cho cộng đồng trong việc gìn giữ và phát huy các giá trị di sản văn hóa phi vật thể ngay trong đời sống thường nhật.

Bà Nguyễn Thị Thuyết (bìa trái) check-in với khung cảnh đồng bào Mường. Ảnh: TITC

Cũng theo bà Nguyễn Thị Thuyết, chương trình không chỉ mang ý nghĩa bảo tồn văn hóa, mà còn có vai trò định hướng cho phát triển du lịch cộng đồng theo hướng có trách nhiệm. Khi người dân hiểu rõ hơn giá trị di sản của chính mình, họ sẽ chủ động hơn trong việc bảo vệ, khai thác và giới thiệu di sản một cách phù hợp, tránh những cách làm mang tính hình thức hoặc chạy theo lợi ích trước mắt. Khi những người trẻ trong cộng đồng hiểu hơn về các giá trị di sản văn hóa phi vật thể bản địa, sẽ hình thành sự trân trọng, niềm tự hào và ý thức trách nhiệm đối với di sản của dân tộc mình; sẽ trở thành lực lượng kế cận quan trọng trong công tác bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa trong tương lai.

“Khi di sản được bảo tồn và khai thác hợp lý, sinh kế của những người làm nghề thủ công truyền thống sẽ được củng cố, các sản phẩm văn hóa bản địa cũng có thêm cơ hội tiếp cận du khách. Điều này góp phần thúc đẩy phát triển du lịch, mang lại giá trị kinh tế bền vững hơn cho địa phương, đồng thời giúp di sản tiếp tục được “sống” trong đời sống cộng đồng” - bà Nguyễn Thị Thuyết nhấn mạnh.

Trung tâm Thông tin du lịch